انشا
زنگ انشا
درس انشا يکي از دروسي است که موجب شکوفايي خلاقيت در دانش آموزان مي شود. آنان با استفاده از ابزار تخيل وارد دنيايي شگفت انگيز مي شوند که در آن همه چيز به طرز عجيبي در دسترس است و همين سهولت و سادگي موجب آن مي شود که به خلق آثار جديد ذهني بپردازند و گاه همين طرح هاي ذهني در گذر زمان عينيت مي يابد.
انشا نويسي اگر با آزادي عمل توأم گردد و بدون هرگونه محدوديت هاي موضوعي باشد. مي تواند ابتکارات تازه ايي را به دنبال داشته باشد.
گاه ديده مي شود که دانش آموزان از درس انشا هراسي عجيب دارند و همين ترس از نوشتن موجب نوعي رکود فکري مي شود. در واقع ترس، ذهن را در نوشتن کند مي کند. به نظر مي رسد چنين افرادي داراي تجربياتی ناخوشايند از اولين دست نوشته هاي خود هستند که اين تجربه مي تواند در خانه يا مدرسه شکل گرفته باشد. حال اين سوال پيش مي آيد که اولين تجربه ناشي از کدام عامل يا عوامل بوده است؟
پاسخ گفتن به اين پرسش چندان آسان نيست. چرا که ممکن است ناشي از اولين واکنش معلم، دوستان يا اعضاي خانواده نسبت به نوشته دانش آموز باشد و يا بي اهميتي به متن نوشته شده توسط دانش آموز و يا مورد تمسخره قرار گرفتن و گاه حتي سخت گير ي هاي بيش از اندازه در سبک نوشته توسط معلم و ... باشد. هر کدام از اين مسائل به نوبه خود مي تواند خاطراتي تلخ را در ذهن دانش آموز به وجود آورده باشد.
بنابراین براي از بين بردن يک چنين تجربياتي اولين قدم آن است که ذهن دانش آموز را خالي از هر گونه ترس نماييم به اين منظور بهتر است در جلسات اول انتخاب موضوع را به خود دانش آموز واگذار نمایيم و او را در انتخاب موضوعات ياري دهيم.
بهتر است قبل از شروع نوشتن انشا در جلسه اول معيارهاي يک نوشته خوب را به زبان ساده با كمك خود دانش آموزان بر روي تخته کلاس بنويسیم تا دانش آموزان یادداشت نمایند و در هنگام نوشتن انشا آنها را به کارببرند.
گاه ديده مي شود که در هنگام خواندن انشا بعضي از دانش آموزان کمرويي کرده و با صدايي نارسا و نامفهوم انشاي خود را می خوانند
بنابراین خوب است همان جلسه اول در مورد مهارت خوب شنيدن و خوب خواندن و تاثير آن در مخاطب سخن بگويیم و نمره ايي را جهت قرائت صحيح و رساي انشا در نظر بگيریم.
در هنگام نمره گذاري انشا ازساير دانش آموزان بخواهيم که با دقت گوش فرا دهند و نکاتي را که به ذهنشان مي رسد ، يادداشت نمايند و در پايان، محترمانه مطرح نمايند و اين آزادي را به دانش آموزي که انشا مي خواند بدهيم تا در برابر انتقادات دوستانش از انشايش دفاع نمايد. براي نمره گذاري مي توانيم از بين دانش آموزان افرادي را بعنوان داور انتخاب کنيم. که بعد از شنيدن انشا بر اساس شنيده ها و انتقادات و دفاعيات به وی نمره دهند و در آخر با توجه به ميانگين نمرات، نظر نهايي خود را بیان کرده و به نوشته دانش آموز نمره دهیم.
البته يادمان باشد انتخاب افراد در جلسات متوالي انشا بايد برا ساس فهرست ثبت شده اسامي دانش آموزان در دفتر کلاسي باشد تا به اين ترتيب همه دانش آموزان فرصت شرکت در قضاوت و نمره گذاري را به دست آورند.
يکي دیگر از راه هاي استفاده بهينه از ساعات انشا نويسي، خارج شدن از محيط کلاس و رفتن به فضايي باز و رها کردن فکر در چنين فضايي ست. بديهي است حضور دانش آموزان در طبيعت نه تنها اشتياق آنان را به نوشتن و خيال پردازي بيشتر مي کند بلکه موجب نوعي آرامش روحي نيز مي شود و مسلما در سايه چنين آرامشي مي توانند به راهکارهاي تازه تري نائل آيند که به نوبه خود موجب تقويت قدرت نويسندگي در آنان شود.
نوشتن بر اساس موضوعات پيشنهادي کتاب هم با توجه به متون درس، کمک چشمگيري به پيشرفت دانش آموزان مي کند.البته نبايد فراموش کرد که در کنار موضوعات انتخابي در تمرينات کتاب از موضوعات مشابه نيز استفاده نماییم.
بهتر است انشا در همان ساعت اختصاصی خودش نوشته شود وبه عنوان یک معلم انشا تمام تلاش خودمان را بکنیم که محيطي توأم با آرامش و سکوت را براي دانش آموزان فراهم نمايیم تا دانش آموزان فرصت کافي براي فکرکردن و نوشتن داشته باشند. به این منظور استفاده از پخش موسیقی آرام و بدون کلام ،خالی از لطف نیست.
از دانش آموزان بخواهيم قبل از خواندن انشا در کلاس يک بار آن را با صداي بلند براي خود بخوانند و در هنگام خواندن اشتباهات احتمالي را اصلاح نمايند. برای این کار می توانند صدای خود را ضبط کرده و بعدا بشنوند. به آنها اين اطمينان را بدهيم که در مرحله اول خودشان بهتر از هر کس ديگري مي توانند عیب های موجود در انشایشان را بیابند و اصلاح نمایند.
در مرحله بعد از آن ها بخواهيم دو به دو انشا بخوانند و به انشاهاي يکديگر گوش دهند، و با کمک هم نوشته شان را اصلاح نمايند.
بعضي از جلسات انشا را و يا ده دقيقه از پايان وقت هر جلسه را به خواندن کتاب داستان و يا مطالب جالب و شنيدني اختصاص دهيم.
در بعضي از جلسات بهتر است روش هاي صحيح نقد از يک نوشته را به دانش آموزان آموزش بدهيم و منابعي را در رابطه با نقد که متناسب با موقعيت دانش آموز است معرفي کنيم و يا کتابی را به کلاس آورده و بعضي از مطالبش را بخوانيم.
دانش آموزان را به خواندن مجلاتي که براي گروه سني آنها مناسب است تشويق و ترغيب کنيم. و براي تحقق بهتر اين هدف پيش قدم شويم و مجله های متناسب را به کلاس برده و بخش هايي از مطالب آموزنده آن را انتخاب کرده و در کلاس بخوانيم.
تأکيد الزامي براي طولاني بودن متون انشا نيز خود موجب ايجاد اضطراب و نگراني در دانش آموزان مي شود، پس بهتر است در اين مورد دانش آموزان را آزاد بگذاريم و متوجه باشيم که دانش آموز از اين آزادي سوء استفاده نکند و در نوشتن انشاي خود به دو سه خط بسنده ننمايد.
ايجاد يک محيط محبت آميز و صميمي از عمده ترين عوامل علاقه مند ساختن دانش آموزان به درس انشاست و باعث شکوفايي بيشتر استعداد آنها مي گردد.
تشکيل گروه هاي کلاسي و تشويق آنها به بحث و گفتگو پيرامون موضوعي خاص که توسط معلم يا دانش آموزان در کلاس مطرح گرديده نيز کمک شاياني به مهارت خوب سخن گفتن و بعضاً خوب نوشتن دانش آموزان مي کند.
برای تقویت مهارت سخنوری دانش آموزان بهتر است در نخستين جلسات سال تحصيلي به جاي نوشتن به بحث هاي گروهي بپردازيم و موضوعاتي را در کلاس مطرح کنيم و فرصت فکر کردن به دانش آموزان بدهيم و بعد از آنها بخواهيم نظرات خود را در ارتباط با موضوع بيان کنند. بهتر است سعی شود تمامي دانش آموزان در بحث شرکت کنند. و همچنين بحث بايد به گونه ايي باشد که دانش آموزان خود پاسخگوي يکديگر باشند و معلم صرفاً نقش هدایت کننده را داشته باشد تا بحث از موضوع خارج نشود.
همچنين مي توانیم در جلسات اوليه چند كلمه روي تخته بنويسیم و از دانش آموزان بخواهیم یک عبارت بنويسند و از كلمات مورد نظر در آن عبارت استفاده نمايند و يا تصاويري را به دانش آموزان نشان دهیم و از آنان بخواهیم كه احساس خود را در ارتباط با مشاهدات خود در چند جمله ساده و كوتاه بيان كنند و طوري برنامه ريزي نمايد كه تمامي دانش آموزان نوشته هاي خود را در كلاس بخوانند. و سپس مورد نقد و بررسي قرار دهند به اين ترتيب مي تواند با گذشت چندين جلسه از آنان بخواهیم كه جملات ادبي را در نوشته هاي خود به كار ببرند و گاه گاهي خودمان همراه با دانش آموزان آنچه را براي نوشتن مطرح نموده ایم بنويسیم و نوشته خود را نيز در كلاس بخوانیم تا به اين ترتيب ترس از نوشتن در بعضي از دانش آموزان از بين برود و علاقه و شور جايگزين آن شود. منبع : وبلاگ گروه ادبیّات منطقه یک تهران
انتخاب موضوع انشا ، نکته اي است مهم که معلم و همکاران ادبيات و غير ادبيات بايد به آن توجه داشت .
زندگاني ، جرياني رونده وپر جنب و جوش همراه با تغيير و پيدايش پديده هاي تازه است . گرچه مسائل قديمي دگرگونيهاي بسيار يافته اند ، اما هنوز در کنار ما هستند و برخي لازمه زندگي و بعضي معماهاي حل نشده . پس بر تکرار آن ها نمي توان برچسب «کهنه » زد نگاه و انديشه ي تکراري درباره ي آن ها سبب مي شود تا به گمان گروهي بي حاصل و کسالت بار به نظر آيند .
به هر موضوعي بايد با تعبير نگاه دروني ، نگاهي ژرف و نو ، انديشه اي نقادانه و پويا ، بينشي تازه و توجه به شرايط موجود پرداخت تا تازگي و تلاوت آن را دريافت .
محمد رضا شفيعي کدکني گويد :
((نگاه تازه بياور تا بنگري در زير آفتاب ، همه چيز تازه است ))
انتخاب موضوع انشا ، نکته اي است مهم که معلم و همکاران ادبيات و غير ادبيات بايد به آن توجه داشت .
انشاراازنظر موضوع مي توان به انواع مختلف تقسيم کرد .
1. انشاي وصفي:
در انشاي وصفي ، نويسنده با استفاده از حواس و توجه دقيق به جزئيات ، آنچه را درک نمود ، مي نويسد . نويسنده ي موضوع وصفي بايد دريافت ذهني ( شناسايي ها ، ديده ها ، و شنيده ها و ... ) را مرتب کند و سپس به نوشتن بپردازد . وصف بايد به گونه اي باشد که خواننده در حال و هواي آن چه وصف مي شود ، قرار بگيرد . اساس موضوع وصفي بر مبناي ( احساس ) مي باشد دانش آموز بايد اين توانايي را داشته باشد که از حواس پنجگانه ي خود براي وصف دقيق هر چيز بهره بگيرد .
نگارش موضوع وصفي ، ساده به نظر مي آيد . اما دشوار هم است ، چون بايد جوري ديگر ديد و شنيد تنها مو را نديد ، بلکه پيچش مو را هم ديد ، آنچه را ديگران قادر به نوشتن نيستند ، نوشت .
2. انشاي تشريحي :
برخور داري از فکر قوي و اطلاعات زياد لازمه ي نوشتن انشاي تشريحي است . در نوشتن تشريحي ، موضوعي به شکل عيني يا ذهني با دقت موي شکافي و شرح داده مي شود ، در اين نوشته ها نويسنده يا انشا نويس به شرح آن چه ديده مي پردازد .
در نوشته هاي تشريحي ذهني ، نويسنده با تجسم موضوع ، آن چنان جزئيات را شرح مي دهد که گويي خود شاهد ماجرا بوده است ، براي تشريح بي کم وکاست مکان ، واقعه ، کس يا چيزي بايد به مشاهده ي دقيق و مطالعه ي عميق در مورد آن پرداخت .
3. انشاي نقلي :
در اين گونه انشا ، دانش آموز به نقل واقعه يي يا سرگذشت افراد ( شاعران ، نويسندگان ، مخترعان ، دانشمندان و... ) مي پردازد .
مطالعه براي نوشتن انشاي نقلي ، دانش آموزان را با نکات بر جسته اي از زندگاني گذشتگان آشنا مي سازد و براي درک رخداد هاي تاريخي ، آنان را ياري مي دهد .
4.انشاي تخيلي:
کودکان با خيال پردازي و رهايي از حصارهاي تحميلي ، احساس مي کنند که صحنه هاي شگفت آفرينند . زندگي را با پرواز دادن تخيل به گونه اي ديگر مي بينند و آن را دل چسب تر ، دلنواز تر ، شفاف تر و زيبا تر مي يبابند و انديشه هي خود را در آن نمايان مي سازند .
تخيل کودکان را با فراهم ساختن زمينه ها و برداشتن موانع در مسير آن و به کار بردن روش ها آگاهانه بايد پرورش داد . تخيل با خلاقيت مرتبط است . انشاي تخيلي سبب تحريک و فعال شدن قواي ذهن مي شود .
5. انشاي تحقيقي:
پژوهش از اهميت به سزايي برخوردار است . براي پيشرفت در عرصه دانش و فن آوري ، چاره اي نيست جز پرداختن به پژوهش .
اولين گام براي نوشتن انشاي تحقيقي ، مطالعه ، مشاهده و جمع آوري اطلاعات درباره ي موضوع مي باشد .
6. انشاي استدلالي :
استدلال ، نوعي فعاليت ذهني و تفکري جهت دار است که در آن ، شخص از يک اطلاعات مفروض به اطلاعات تازه اي مي رسد. در اين شيوه نويسنده با مقايسه دو مفهوم ، شباهت ها و اختلاف را بيان مي کند و درباره ي جمع آوري اطلاعات ، اسناد و شواهد پرداخت ، آنها را منظم و تقدم هر کدام را مشخص مي کند .
7.انشاي انتقادي :
نقد در فرهنگ دکتر معين به معني جدا کردن دينار و درهم و سره و ناسره – تميز دادن خوب از بد آشکار کردن محاسن و معايب سخن – تشخيص محاسن و معايب ذکر نموده اند . نقادي ، لازمه ي ديدن ، شنيدن ، انديشيدن ، مطالعه و نوشتن مي باشد . نقد ، قضاوت تفکر است . بدون انصاف ، صداقت ، صراحت ، شجاعت و بي طرفي نمي توان به داوري نشست ، نقادي ، انتقام گيري ، غرض ورزي ، پرخاش ، خرده گيري و از طاووس ، تنها پاي زشت را ديدن نيست .
دانش آموز با موضوع هاي انتقادي ، به بررسي و اظهار نظر در مورد آن مي پردازد و توان انتقاد سازنده و اثر بخش را در آنان توسعه مي يابد و مي آموزند که انتقاد ، انکار کردن ، ايراد گرفتن و نق زدن نيست .
انشا از زبان پرنده ای در قفس
خویش را می کنم
وقتی به آسمان آبی می نگرم دلم برای پرواز کردن تنگ می شود .
وقتی می بینم پرندگانی
همچون من در آسمان پرواز می کنند . یاد روزها ی آزادی می افتم
غذای من دانه های پوسیده ی گندم است و آب آلوده برای رفع
تشنگی ام چه می شد دل این شکارچی به رحم بیاید و مرادر دل
آسمان ها رها کند.
دلم برای پدر و مادر و زادگاه و خانه ام بس تنگ شده است . من آرزو دارم
از این قفس آزاد شوم چرا که زندگی دراین قفس برایم سخت است .
افسوس که نمی توانم طعم خوش آزادی را بچشم و دوباره زندگی کردن
در طبیعت بیکران را تجربه کنم .
چرا تقدیر به من پشت کرده وزندگی در این قفس مخوف را برایم رقم زده
است ؟ ای کاش مادرم در کنارم بود تا با آغوش گرم و پر مهرش این
لحظات وحشتناک را برایم زیبا کند و پدری که با حرف های زیبایش
فضای دلم را از دلهره ها خا لی کند . امیدوارم روزی ازاین قفس درآیم .
